ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ Ε.Π.Π.
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, η Πειραματική Παιδαγωγική θεμελιώθηκε σε επιστημονικές βάσεις, καθώς αναπτύχθηκε υπό την επίδραση της Πειραματικής Ψυχολογίας, από την οποία έχει δανειστεί αρκετές μεθόδους έρευνας. Ξεκίνησε κατά τα μέσα του 19ου αιώνα από την Γερμανία, χώρα στην οποία κατέφευγε το μεγαλύτερο ποσοστό των επιστημόνων που ήθελαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στον τομέα της Παιδαγωγικής όσο και στον επί μέρους κλάδο της, τη Διδακτική. Κύριος σκοπός της υπήρξε από την αρχή η ανάγκη να βρεθούν οι αιτιακές σχέσεις που διέπουν το φαινόμενο της αγωγής, με τη βοήθεια πειραματισμών και με τρόπο που θυμίζει πολύ τις ψυχολογικές έρευνες.
Στις αρχές του 20ου αιώνα η Παιδαγωγική στην Ελλάδα αναπτύσσεται υπό την επίδραση Ευρωπαϊκών κυρίως ρευμάτων, που έδιναν έμφαση στον πειραματισμό, κατά το πρότυπο των θετικών επιστημών, με σκοπό να στηρίξουν την παιδαγωγική έρευνα σε εμπειρική και όχι μόνο θεωρητική βάση.
- Ο ιδρυτής του Εργαστηρίου, καθηγητής κ. Ν. Εξαρχόπουλος (κάτω σειρά, 4ος από αριστερά), με συνεργάτες.
Το Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής (Ε.Π.Π.) ιδρύθηκε από τον Νικόλαο Εξαρχόπουλο το 1922 (Ν.2905-ΦΕΚ 127/1922) και προσαρτήθηκε στην έδρα της Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο ίδιος είχε εκλεγεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1912 και παρέμεινε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έως το 1946. Επίσης, ήταν ο ιδρυτής και του Πειραματικού Σχολείου Αθηνών (ΠΣΠΑ). Μετά την ίδρυση και του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΠΣΠΑ) το 1929 (Βλ.Σημ.1), το Ε.Π.Π. στεγάστηκε στο κτίριο του Πειραματικού Σχολείου, στην συμβολή των οδών Λυκαβηττού και Σκουφά, στην Αθήνα.
Τη δεκαετία του '80, με την ίδρυση του Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας (Φ.Π.Ψ.) το 1984 στην Φιλοσοφική Σχολή, το Εργαστήριο (Ε.Π.Π.) εντάχθηκε στον Τομέα Παιδαγωγικής του Τμήματος Φ.Π.Ψ. και, με τη λειτουργία του νέου κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής στη Πανεπιστημιούπολη (αρχές δεκαετίας '90), το Εργαστήριο μεταφέρθηκε και στεγάστηκε σε προσωρινό χώρο στο νέο κτίριο στη Πανεπιστημιούπολη. Κατά τα έτη 2002-2003, το Εργαστήριο δημιούργησε δικό του αυτόνομο χώρο, για τις δράσεις του, στο νέο κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής.
Με τη διάσπαση του Τμήματος Φ.Π.Ψ., από 01/09/2019, το Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής (Ε.Π.Π.) ανήκει πλέον στο νεοιδρυθέν Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (ΠαιΤΔΕ) της Φιλοσοφικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α. και οι δράσεις του στεγάζονται σε 2 αίθουσες του κτιρίου.
Σκοπός του Ε.Π.Π., σύμφωνα με τον ιδρυτή του ήταν "η παντοειδής έρευνα και γνώσις του έλληνος παιδός και εφήβου από σωματικής, ψυχικής και ηθικής απόψεως και η θεραπεία και διάδοσις της επιστημονικής παιδαγωγικής εν Ελλάδι"(Βλ.Σημ.2).
Παράλληλα όμως το Εργαστήριο είχε και ένα περισσότερο πρακτικό σκοπό: να εισάγει τους φοιτητές και μετεκπαιδευόμενους στο Πανεπιστήμιο δημοδιδασκάλους και λειτουργούς Μέσης Εκπαίδευσης στις επιστημονικές μεθόδους της παιδαγωγικής έρευνας.
Για την επίτευξη του σκοπού αυτού λειτουργούσε ειδικός διετής κύκλος εργαστηριακών μαθημάτων και πρακτικών ασκήσεων (Βλ.Σημ.3). Τα μαθήματα του Εργαστηρίου διεξάγονταν παράλληλα με τα μαθήματα θεωρητικής παιδαγωγικής κατάρτισης. Όσοι μάλιστα εκδήλωναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είχαν την δυνατότητα να ενταχθούν σε επιστημονικές ομάδες και να ερευνήσουν ειδικά θέματα, κάτω από την άμεση εποπτεία του προσωπικού του Εργαστηρίου.
Για την έρευνα και διάγνωση της ατομικότητας των παιδιών, θέμα που ενδιέφερε άμεσα τους ερευνητές, ήταν απαραίτητη η χρησιμοποίηση επιστημονικών μεθόδων, που να οδηγούν σε όσο το δυνατόν ασφαλέστερα συμπεράσματα. Έτσι γινόταν προσπάθεια προσαρμογής παιδολογικών μεθόδων άλλων χωρών στις ελληνικές συνθήκες, ενώ παράλληλα δινόταν έμφαση στην αντιπροσωπευτικότητα των δειγμάτων, εφόσον οι εξεταζόμενοι ήταν μαθητές και των δύο φύλων, διαφόρων ηλικιών και προέρχονταν από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών περιλαμβάνονταν σε ειδικές μελέτες που εκδίδονταν από το Ε.Π.Π..
- Μαθητική κοινότητα (Βερώνης Ιωάννης)
- Την Δευτέρα ελεύθερες ανακοινώσεις στον φιλόλογο τάξης
Οι μαθητές του ΠΣΠΑ αποτελούσαν κατά κύριο λόγο το έμψυχο υλικό, που μελετούσαν οι ερευνητές του Ε.Π.Π. (Βλ.Σημ.4). Όμως, πριν από την έναρξη της λειτουργίας του ΠΣΠΑ, -αλλά και μετά από αυτή- πολλές έρευνες διεξάγονταν και σε άλλα σχολεία (Βλ.Σημ.5). Οι έρευνες που έγιναν στα 15 πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Ε.Π.Π. (1923 - 1938) σχετίζονταν αποκλειστικά με τη σωματική, νοητική και ψυχική εξέλιξη του παιδιού.
Οι σχετικές με την σωματική εξέλιξη έρευνες, στηρίζονταν σε μετρήσεις 14 σωματικών γνωρισμάτων των μαθητών (Βλ.Σημ.6). Οι μετρήσεις γίνονταν σε τακτά χρονικά διαστήματα και περιλάμβαναν καταγραφή του ύψους και του βάρους του σώματος, της περιμέτρου και διαμέτρων του θώρακα, της διαμέτρου των ακρωμίων, της περιμέτρου και διαμέτρου της κεφαλής, της μυϊκής δύναμης και της ζωτικής χωρητικότητας. Από τις μετρήσεις αυτές, οι δύο τελευταίες κατατάσσονταν στις "φυσιολογικές", ενώ οι υπόλοιπες στις "ανατομικές" (Βλ.Σημ.7).
- Χειροκίνητος περιστροφέας χρωμάτων. Χρησιμοποιείται για την περιστροφική κίνηση του δίσκου Maxwell, με τον οποίο διαπιστώνεται η ικανότητα αναγνώρισης της πυκνότητας και λαμπρότητας των χρωμάτων (1925).
Για την "επιτυχή και απρόσκοπτον διεξαγωγήν της εν τω σχολείω εργασίας..." (Βλ.Σημ.8), θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική η εξέταση και η γνώση της λειτουργίας των αισθητηρίων της όρασης και της ακοής. Οι μετρήσεις αυτές γίνονταν κυρίως από το προσωπικό του Εργαστηρίουμ ορισμένες φορές όμως συμμετείχε και το προσωπικό του ΠΣΠΑ (Βλ.Σημ.9). Για τις σωματικές μετρήσεις ήταν απαραίτητη η χρησιμοποίηση ειδικών οργάνων, τα οποία άρχισε να προμηθεύετεαι το Εργαστήριο από το 1923 (Βλ.Σημ.10).
- Κυρτοί διαβήτες. Χρησιμοποιήθηκαν για μετρήσεις της κεφαλής, του θώρακα, των ακρωμαίων κ.λ.π. (1923-1936).
Εκτός από τις σωματικές μετρήσεις γίνονταν επίσης νοητικές και ψυχικές μετρήσεις που αφορούσαν (Βλ.Σημ.11):
- Τη νοητική κατάσταση των παιδιών και την κατανομή τους στις διάφορες βαθμίδες της νοημοσύνης.
- Τη διάγνωση νοητικών διαφορών σε παιδιά διαφορετικών κοινωνικών τάξεων.
- Τη διάγνωση διαφορών στη νοημοσύνη σε παιδιά διαφορετικού φύλου.
- Τη διάγνωση νοητικών διαφορών μεταξύ ελληνοπαίδων και παιδιών άλλων χώρων.
- Τη σχέση μεταξύ βαθμού νοημοσύνης και επίδοσης στα μαθήματα.
- Τη σχέση μεταξύ βαθμού νοημοσύνης του παιδιού και της γνώμης του δασκάλου για τη νοητική του κατάσταση.
- Την εξακρίβωση της δυνατότητας άσκησης της νοημοσύνης και των επί μέρους νοητικών δεξιοτήτων.
- Τον καθορισμό των επιδράσεων του οικογενειακού περιβάλλοντος στη νοητική κατάσταση των παιδιών.
- Τον καθορισμό των απαραίτητων νοητικών στοιχείων για την πρώτη φοίτηση στο σχολείο και τον τρόπο διάγνωσής τους.
- Τον τρόπο εξέλιξης δεξιοτήτων όπως η παρατήρηση, η συνδυαστική, κριτική, συλλογιστική ικανότητα, η προσοχή κ.τ.λ.
- Την εξέλιξη της πλαστικής, ιχνογραφικής και ορθογραφικής δεξιότητας, της ικανότητας διατύπωσης σε γραπτό λόγο κ.τ.λ.
- Την ανάπτυξη του κοινωνικού συναισθήματος στα παιδιά.
- Την διάγνωση των αναγνωστικών διαφερόντων των παιδιών.
- Τη στάθμηση κριτηρίων και άλλων μεθόδων για τη μέτρηση επί μέρους ψυχικών δεξιοτήτων και τη διάγνωση της σωματικής και ψυχικής ωριμότητας.
Κατά την περίοδο 1949 - 1956, στο Ε.Π.Π. άρχισαν να εφαρμόζονται νέες μέθοδοι ψυχολογικής έρευνας, που δεν είχαν ξαναδοκιμαστεί στη χώρα. Με τις νέες μεθόδους επιδιώκεται η βαθύτερη έρευνα της ανθρώπινης προσωπικότητας, η οποία αντιμετωπίζεται τώρα ως μια δυναμική ψυχοσωματική ολότητα. Η χρήση κριτηρίων (tests) επιδόσεως είναι περιορισμένη, εφ' όσον, σύμφωνα με τις απόψεις του Σ. Καλλιάφα, οι μέθοδοι αυτές ερευνούν μεμονωμένες ψυχικές λειτουργίες και ιδιαίτερα τη νοημοσύνη, χωρίς να εξετάζονται βαθύτερες λειτουργίες και συναισθηματικές καταστάσεις που επιδρούν στη διαμόρφωση του ψυχικού βίου (Βλ.Σημ.12).
- Δυναμόμετρο έλξεως
- Σπιρομετρητής
Αυτή ήταν μια εικόνα της ερευνητικής δραστηριότητας του Ε.Π.Π. από την ίδρυσή του και την ανάπτυξή του την εποχή του Ν. Εξαρχόπουλου, μέχρι το τέλος της περιόδου που το διηύθυνε ο διάδοχος εκείνου στην έδρα της Παιδαγωγικής Σ. Καλλιάφας.
Όπως διαφαίνεται στην προηγούμενη περιγραφή της εξέλιξης των δραστηριοτήτων του Ε.Π.Π., τα όργανα των σωματικών μετρήσεων περιήλθαν σε αχρησία, εφ' όσον έκτοτε, στο πλαίσιο της έρευνας για την αγωγή και την μάθηση, δόθηκε έμφαση στην μελέτη άλλων παραμέτρων και μεθόδων έρευνας. Με την ίδρυση του Μουσείου Ιστορίας της Παιδείας το 1993, το Ε.Π.Π. δώρησε τα όργανα αυτά και περιήλθαν στην περιουσία του. Τέλος, ύστερα από κατάλληλη προετοιμασία (συντήρηση, τεκμηρίωση, ταξινόμηση) απετέλεσαν την πρώτη βασική συλλογή του Μουσείου.
Κατά τα έτη 2002-2003, δημιουργήθηκε αυτόνομος χώρος για το Ε.Π.Π. στο κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής. Αυτό ήταν αναγκαίο καθώς, για σημαντικό χρονικό διάστημα προηγουμένως, το Εργαστήριο δεν μπορούσε να αναπτύξει τις δράσεις του, κυρίως λόγω έλλειψης διαθέσιμων χώρων.
- Ζυγαριά ακριβείας
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
- Ν. 4376/1929. Περί ιδρύσεως Πειραματικών Σχολείων εν τοις Πανεπιστημίοις Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Κατά τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του το ΠΣΠΑ έχει ένα μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο και τις 2 πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. (Βλ. - Ε. Σκληράκη, Οδοιπορικό μέσα στον χρόνο, τομ. Α, σ.σ. 12-13).
- Εργαστήριον Πειραματικής Παιδαγωγικής. Επιστημονικαί έρευναι γενόμεναι εν τω Εργαστηρίω Πειραματικής Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά τα πρώτα 15 έτη της λειτουργίας αυτού 1923-1938, σ.3. (Βλ. επίσης - Ν. Εξαρχόπουλος, Εισαγωγή εις την Παιδαγωγικήν, τομ. Α, σ.221).
- Ν. Εξαρχόπουλος, ο.π., σ.221.
- Ε.Π.Π.: Επιστημονικαί έρευναι... ό.π., σ.4, σ.11.
- Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Α, σ.99.
- Στο διάστημα 1923 - 1938, όπου έγιναν συνολικά 94.394 μετρήσεις σε 8.706 αγόρια και κορίτσια. (Βλ. - Ε.Π.Π., Επιστημονικαί έρευναι... ό.π., σ.4).
- Δημοσιεύματα... ό.π., σ.93
- Δημοσιεύματα... ό.π., σ.96
- Δημοσιεύματα... ό.π., σ.96
- Τα όργανα αυτά σήμερα αποτελούν μία από τις συλλογές του Μουσείου Ιστορίας της Παιδείας.
- Ε.Π.Π.: Επιστημονικαί έρευναι... ό.π., σ.σ. 5-6.
- Ε.Π.Π.: Επιστημονικαί έρευναι (1949 - 1956), σ. 8.